Herfst in Ohrid:

1. Zo vaak mogelijk de bergen in. Ook als de zon niet schijnt.
2. Bootje varen en de zon zien ondergaan.
3. Vijgen plukken, vijgen eten. Met of zonder honing.

Vorige week op Nummer van de Dag schreef ik, en ik citeer: “Een liedje over depressie is stukken beter behapbaar omdat we de ziekte enigszins kennen en omdat we mensen kennen die aan die ziekte lijden.” Vergeet wat ik schreef. Als je ‘Gloomy Sunday’ hebt gehoord, weet je dat een liedje over depressie nooit ‘behapbaar’ kan zijn. Helemaal niet als je de ziekte ‘kent’ of mensen kent die eraan lijden. Depressie is vreselijk en liedjes erover zijn vreselijk, zelfs als die liedjes zo mooi zijn als ‘Gloomy Sunday’. Toch kan ik je aanraden dit nummer te beluisteren, al was het maar om het bizarre verhaal dat erachter steekt. Of, het bizarre verhaal dat er waarschíjnlijk achter steekt; men spreekt van een urban legend. Hoe dan ook, vandaag deel II in de reeks dodelijke liedjes: het liedje dat wordt verbonden met meer dan honderd zelfmoorden, waaronder die van de componist zelf.

Urban legend

De urban legend begint met de uit Hongarije afkomstige Rezső Seress. Een songwriter met veel ambitie, maar in 1933 – hij is op dat moment 34 – een man van weinig succes. Een van de bronnen stelt dat hij in die periode in Parijs woonde. Anderen zweren bij Boedapest. Enfin: een melancholieke stad. Vervolgens gaat het verhaal dat Seress, nadat zijn vriendin hem verliet, depressief werd. Hij begon te schrijven en uit een van die schrijfsels vloeide iets dat klonk als een nummer met potentie. De poëet Laszlo Javor, een vriend van Seress, raakte betrokken en schreef er een tekst bij. Het resultaat: ‘Szomorú vasárnap’ (Sad Sunday), een droevig pianonummer in C-mineur, gebaseerd op Seress’ liefdesverdriet – of Javors liefdesverdriet, want ook daarover verschillen de meningen. Seress’ schreef de oorspronkelijke tekst, ‘Vége a világnak’ (‘The world is ending’), in een tijd waarin hij zich wel of niet zorgen maakte over de toenemende fascistische invloed in zijn geboorteland Hongarije, gezien de verwijzingen in de tekst naar oorlog en de apocalyps. Maar het zou natuurlijk ook kunnen dat Javor dacht: oorlog, apocalyps, dat klinkt als mijn vorige relatie, misschien moet het gewoon daarover gaan. En zo geschiedde.

The Hungarian Suicide Song

‘Szomorú vasárnap’ maakte aanvankelijk geen indruk. Seress had moeite het nummer uit te brengen en kreeg steevast te horen dat het wanhopige liedje, hoewel niet per se verdrietig, niemand een plezier zou doen. Toch dook het melancholische liedje twee jaar later ineens overal op. In Wenen werd een tienermeisje uit het water gevist, haar handen om een vel bladmuziek geklemd. Kort daarop pleegde iemand zelfmoord in Boedapest; op het afscheidsbriefje prijkte een stuk tekst van het nummer. En een vrouw in London overleed in diezelfde periode aan een overdosis terwijl ze naar het nummer luisterde – schijnbaar op repeat. Als we bovenstaande gebeurtenissen moeten geloven, deed ‘Szomorú vasárnap’ inderdaad niemand een plezier. Op een gegeven moment begon de Hongaarse politie zelfs te spreken van ‘The Hungarian Suicide Song’. Niet zo vreemd, gezien het hoge aantal zelfmoorden in Hongarije, historisch gezien, maar in welke mate dit liedje ermee te maken had? Er waren toch wel meer droevige, wanhopige liedjes over liefdesverdriet geschreven? In totaal werden er zeventien, of negentien, of honderd zelfmoorden in verband gebracht met het nummer voordat de Hongaarse autoriteiten het liedje, naar verluidt, verboden. Urban legend of niet, elke versie was ronduit sappig en het duurde niet lang voordat Amerikaanse en Britse producers er brood in zagen.

Billie Holiday

Sam M. Lewis, bekend van ‘I’m Gonna Sit Write Down And Write Myself A Letter’, was onderdeel van het New Yorkse muziekproducerscollectief Tin Pan Ally toen hij in 1936 de Engelse versie van het nummer schreef. Hij bleef dicht bij het wanhopige origineel, waarvan het tweede couplet de volgende zinnen bevatte: “Gloomy is Sunday, with shadows I spend it all. My heart and I have decided to end it all”. Enkele coverversies volgden, waarvan de uitvoering van Billie Holiday de mooiste zou blijken (ook al werd deze gepromoot met de onsmakelijke ondertitel ‘The Famous Hungarian Suicide Song’, zie foto hierboven). Het tragische leven van ‘Lady Day’ zal zeker mee hebben gespeeld bij de populariteit van het nummer. Bij elke zucht leek het immers alsof Billie de studio dan wel het leven uit zou stappen. Haar versie ademde geen wanhoop uit, maar een haast onontkoombare depressie die hoorbaar op de schouders drukte. Het liedje werd, ondanks tegenstrijdige berichten, nooit verbannen in de Verenigde Staten. Maar zover kwam het wel in Engeland. De BBC labelde Billie Holiday’s hit begin jaren 40 als “too opsetting” voor het luisterende publiek en gaf aan dat het alleen nog maar instrumentale versies van het nummer op de radio zou afspelen. De ban werd pas in 2002 opgeheven. In 1984 haalde ‘Gloomy Sunday’ nog even het nieuws toen Ozzy Osbourne voor de rechter werd gedaagd, door ouders wier tienerzoon zichzelf had doodgeschoten na het luisteren van Osbourne’s ‘Suicide Solution’. Liedjes over zelfmoord: niet illegaal, maar toch op zijn minst frowned upon.

Rezső Seress

En Rezső Seress? Die belandde tijdens de Tweede Wereldoorlog in een werkkamp van de nazi’s. Hij overleefde het, werkte in een theater en in een circus, als trapeze-artiest of clown, en begon op een bepaald punt in zijn leven weer liedjes te schrijven. We weten niet precies wanneer, net zoals we niet weten of het echt waar was dat toen zijn nummer een hit werd, hij het probeerde goed te maken met zijn voormalige vriendin, die immers als inspiratie voor het nummer gold. We weten ook niet of zij zich kort daarop vergiftigde terwijl ze een kopie van zijn bladmuziek in haar handen hield, omdat andere versies verhalen over een achtergelaten briefje met daarop de woorden: gloomy en sunday. We weten ook niet waar Laszlo Javor zich op dat moment bevond, of hij de oorlog had overleefd en of hij nog wel dichtte over stukgelopen relaties. Was hij weer samen met zíjn ex, of was zij het die zichzelf had vergiftigd terwijl ze onafgebroken naar ‘Gloomy Sunday’ luisterde? We weten het niet. Ook niet of het succes van ‘Gloomy Sunday’ Seress doodongelukkig maakte, omdat hij wist dat hij nooit eenzelfde soort hit zou kunnen schrijven (zoals vele bronnen beweren). Seress sprong in 1968 uit het raam van een appartementencomplex in Boedapest, overleefde die sprong ternauwernood, maar verslikte zich later, geheel bij bewustzijn in het ziekenhuis, in een lang koord. Er zijn dus, uiteindelijk, twee dingen die zeker zijn: Seress pleegde zelfmoord en Billie Holiday’s ‘Gloomy Sunday’ is vanaf nu, door onder andere gepubliceerd te zijn op dit blog, onsterfelijk.

Dit artikel verscheen zaterdag 1 november 2014 op dagelijks muziekblog Nummer van de Dag.

Erg leuk: urbanist Kris Oosting startte onlangs het blog zijn wat je ziet, waarop schrijvers een ode mogen brengen aan hun lievelingsplek. Mijn bijdrage staat deze week online.

Het enige dat een panoramisch uitzicht nog in de weg staat, is het stel statige cipressen aan weerszijden van het stenen pad dat trapsgewijs naar beneden kronkelt. Het glinsterende water dat zich openbaart tussen de ranke bomen komt steeds dichterbij. Ik daal af van de heuvel, langs het Fort van Samuel, laat het St. Pantelejmon achter me, totdat bebossing abrupt plaatsmaakt voor lucht en ruimte.

Geen andere route doet St. Jovan Kaneo meer eer aan. Daar is ze, het sympathieke kerkje dat ondanks haar bescheiden statuur onmogelijk in het niet kan vallen bij haar minstens zo indrukwekkende achtergrond: het meer van Ohrid. Al die kleuren blauw, almaar lichter richting het zuiden – een overweldigende aanblik. Bezweet van de zoveelste tocht kijk ik naar de tot leven gewekte ansichtkaart die voor me opdoemt, het weidse beeld dat op elke reisgids over Macedonië prijkt. Mijn Kaneo, maar tegelijk dat van iedereen. Een boegbeeld, fier en majestueus gelegen op een uitsteeksel van het gebergte dat de stad met het eeuwenoude meer verbindt.

Links en rechts bergen, hooggelegen dorpjes, een enkele paraglider. Alleen strakwitte hotels langs kilometers kiezelstrand die de golving van de natuur doorbreken. Onder me het geluid van een motorbootje, dat zijn tocht tijdelijk in het heldere water kerft. Van rotsen duikende jongens, vers bebaard in de keel en, zoals altijd, geliefden die zich verstrengeld in de zonsondergang verliezen. Mijn longen vullen zich met lucht. Waar ik ook heen vlieg in mijn dromen, hier land ik.

Klik op de afbeelding om naar de interactieve versie te gaan.
Via Huffington Post.

Ik zeg het natuurlijk al jaren. En ik was hier niet tijdelijk komen wonen als dit het meest onveilige, onaardige en dure land ter wereld zou zijn. Dan was ik wel naar Venezuela gegaan, dat niet ontoevallig onderaan de lijst van Cheapest, safest and friendliest countries bungelt, opgesteld door The World Economic Forum aan de hand van een 500 pagina’s tellend rapport. In dat rapport is onder andere de omgang van locals met vreemden, de kosten voor levensonderhoud en de mate van veiligheid van landen over de hele wereld onder de loep genomen. Wie tijd heeft om dat rapport door te nemen zal vast wat mankementen ontdekken, zoals bij elk onderzoek of meting. Toch kan je er, over het geheel genomen, genoeg informatie uit halen en zal de uitkomst voor veel mensen onverwacht zijn. Want welk land scoort bij elkaar het hoogst in de drie categorieën ‘goedkoopste’, ‘veiligste’ en ‘vriendelijkste’?

Macedonië.

Of zoals de Zuid-Afrikaans-Indiase schrijver van het oorspronkelijke artikel, Kimeshan Naidoo, stelt: “I barely even know where Macedonia is but judging from these results it could be a hidden gem.”

It is, Kimeshan, it is.

Dit kleine landje met zo’n twee miljoen inwoners, verspreid over een gebied dat ongeveer tweederde van Nederland beslaat, met zijn hoge bergen en meer dan vijftig meren, geitenkazen en puntpaprika’s, wijngaarden en fruitvelden, mystieke kloosters, opgravingen, kerken en moskeeën is zeker een hidden gem en mag dat wat mij betreft voorlopig nog wel even blijven.

Tenzij de Amerikanen het hier willen komen ‘ontdekken’. Nema problem, qua fooi.

Macedonië, Georgië, de Verenigde Arabische Emiraten, Marokko, Hong Kong, Montenegro, Malta, Taiwan… Kies je volgende vakantiebestemming maar uit. 

Vriendelijkste / onvriendelijkste

De vijf vriendelijkste landen: 1. IJsland 2. Nieuw Zeeland 3. Marokko 4. Macedonië 5. Oostenrijk.
De vijf meest onvriendelijke landen: 140. Bolivia 139. Venezuela  138. Rusland 137. Kuwait 136. Letland.

Goedkoopste / duurste

De vijf veiligste landen (groen): 1. Japan 2. Taiwan 3. Hong Kong 4. United Arab Emirates 5. Malta. 
De vijf meest onveilige landen (rood): 95. Venezuela 94. Trinidad & Tobago 93. Zuid-Afrika 92. Kenia 91. Puerto Rico.

Bron: Top 15 Cheap, Safe and Friendly Countries /  Map porn 

De vijgenboom in de tuin van mijn oma geeft verkoeling op warme ochtenden, als de zon het terras achter het huis beschijnt. En soms, wanneer we daar zitten, dringt het ineens tot ons door: de vijgen die nu nog zo groot als theezakjes aan de takken boven ons hangen, zullen over een maand, of misschien wat langer, dik, zwaar en sappig zijn. Klaar om te pletter te vallen op de zalmroze tegels. We moeten het in de gaten houden, nemen we ons voor. Want wat is er nu verrukkelijker dan een rijpe vijg, vers uit eigen tuin? Puur, op een pizza, liggend op wat gesmolten geitenkaas of brie uit de oven, badend in caramel of besprenkeld met honing en walnoten, of verwerkt in een frisse en oogverblindend uitziende taart?

Macedoniërs zijn gek op kleedjes. Elke kamer heeft er één, of een paar, die meer dan eens overlappen en het interieur als geheel bepaald geen rustieke uitstraling geven. Maar toegegeven, het is verdomd handig dat je je kunt verliezen in de patronen en kleurcombinaties van die kleedjes zonder dat je lang van stof zijnde gesprekspartner doorheeft dat je afdwaalt. En: het is lekker warm onder de voeten. In de zomer net iets té warm, wat me jaren geleden bewoog een van de perzische tapijten in de slaapkamer weg te halen zodat er met blote voeten op de hardhouten vloer gekuierd kon worden. Of gedanst. Waarop mijn oma dreigend zei: ‘Leg dat kleed onmiddellijk terug, je vat nog kou!’ en mijn moeder die felle reactie vlak daarna van duiding voorzag: ‘Een kamer zonder kleed straalt armoede uit.’ Gek genoeg dacht ik niet onmiddellijk aan de buren, die nooit mijn slaapkamer zullen betreden, en wat ze zouden denken, maar aan meters pure wol die een leven lang tegen mijn arme voetjes aan zou kriebelen.

De gemiddelde Macedoniër is, kortom, nog niet bekend met het fenomeen vloerverwarming en dat is maar goed ook, want vloerverwarming is, weten we allemaal, het einde van de beschaving.

Toch houd ik van kleedjes. Niet om rijkdom te pretenderen, maar omdat een kamer met een beetje rood erin gezellig oogt. Als die kleedjes tijdens de zomer maar naar zolder verkassen.