Vorige week op Nummer van de Dag schreef ik, en ik citeer: “Een liedje over depressie is stukken beter behapbaar omdat we de ziekte enigszins kennen en omdat we mensen kennen die aan die ziekte lijden.” Vergeet wat ik schreef. Als je ‘Gloomy Sunday’ hebt gehoord, weet je dat een liedje over depressie nooit ‘behapbaar’ kan zijn. Helemaal niet als je de ziekte ‘kent’ of mensen kent die eraan lijden. Depressie is vreselijk en liedjes erover zijn vreselijk, zelfs als die liedjes zo mooi zijn als ‘Gloomy Sunday’. Toch kan ik je aanraden dit nummer te beluisteren, al was het maar om het bizarre verhaal dat erachter steekt. Of, het bizarre verhaal dat er waarschíjnlijk achter steekt; men spreekt van een urban legend. Hoe dan ook, vandaag deel II in de reeks dodelijke liedjes: het liedje dat wordt verbonden met meer dan honderd zelfmoorden, waaronder die van de componist zelf.

Urban legend

De urban legend begint met de uit Hongarije afkomstige Rezső Seress. Een songwriter met veel ambitie, maar in 1933 – hij is op dat moment 34 – een man van weinig succes. Een van de bronnen stelt dat hij in die periode in Parijs woonde. Anderen zweren bij Boedapest. Enfin: een melancholieke stad. Vervolgens gaat het verhaal dat Seress, nadat zijn vriendin hem verliet, depressief werd. Hij begon te schrijven en uit een van die schrijfsels vloeide iets dat klonk als een nummer met potentie. De poëet Laszlo Javor, een vriend van Seress, raakte betrokken en schreef er een tekst bij. Het resultaat: ‘Szomorú vasárnap’ (Sad Sunday), een droevig pianonummer in C-mineur, gebaseerd op Seress’ liefdesverdriet – of Javors liefdesverdriet, want ook daarover verschillen de meningen. Seress’ schreef de oorspronkelijke tekst, ‘Vége a világnak’ (‘The world is ending’), in een tijd waarin hij zich wel of niet zorgen maakte over de toenemende fascistische invloed in zijn geboorteland Hongarije, gezien de verwijzingen in de tekst naar oorlog en de apocalyps. Maar het zou natuurlijk ook kunnen dat Javor dacht: oorlog, apocalyps, dat klinkt als mijn vorige relatie, misschien moet het gewoon daarover gaan. En zo geschiedde.

The Hungarian Suicide Song

‘Szomorú vasárnap’ maakte aanvankelijk geen indruk. Seress had moeite het nummer uit te brengen en kreeg steevast te horen dat het wanhopige liedje, hoewel niet per se verdrietig, niemand een plezier zou doen. Toch dook het melancholische liedje twee jaar later ineens overal op. In Wenen werd een tienermeisje uit het water gevist, haar handen om een vel bladmuziek geklemd. Kort daarop pleegde iemand zelfmoord in Boedapest; op het afscheidsbriefje prijkte een stuk tekst van het nummer. En een vrouw in London overleed in diezelfde periode aan een overdosis terwijl ze naar het nummer luisterde – schijnbaar op repeat. Als we bovenstaande gebeurtenissen moeten geloven, deed ‘Szomorú vasárnap’ inderdaad niemand een plezier. Op een gegeven moment begon de Hongaarse politie zelfs te spreken van ‘The Hungarian Suicide Song’. Niet zo vreemd, gezien het hoge aantal zelfmoorden in Hongarije, historisch gezien, maar in welke mate dit liedje ermee te maken had? Er waren toch wel meer droevige, wanhopige liedjes over liefdesverdriet geschreven? In totaal werden er zeventien, of negentien, of honderd zelfmoorden in verband gebracht met het nummer voordat de Hongaarse autoriteiten het liedje, naar verluidt, verboden. Urban legend of niet, elke versie was ronduit sappig en het duurde niet lang voordat Amerikaanse en Britse producers er brood in zagen.

Billie Holiday

Sam M. Lewis, bekend van ‘I’m Gonna Sit Write Down And Write Myself A Letter’, was onderdeel van het New Yorkse muziekproducerscollectief Tin Pan Ally toen hij in 1936 de Engelse versie van het nummer schreef. Hij bleef dicht bij het wanhopige origineel, waarvan het tweede couplet de volgende zinnen bevatte: “Gloomy is Sunday, with shadows I spend it all. My heart and I have decided to end it all”. Enkele coverversies volgden, waarvan de uitvoering van Billie Holiday de mooiste zou blijken (ook al werd deze gepromoot met de onsmakelijke ondertitel ‘The Famous Hungarian Suicide Song’, zie foto hierboven). Het tragische leven van ‘Lady Day’ zal zeker mee hebben gespeeld bij de populariteit van het nummer. Bij elke zucht leek het immers alsof Billie de studio dan wel het leven uit zou stappen. Haar versie ademde geen wanhoop uit, maar een haast onontkoombare depressie die hoorbaar op de schouders drukte. Het liedje werd, ondanks tegenstrijdige berichten, nooit verbannen in de Verenigde Staten. Maar zover kwam het wel in Engeland. De BBC labelde Billie Holiday’s hit begin jaren 40 als “too opsetting” voor het luisterende publiek en gaf aan dat het alleen nog maar instrumentale versies van het nummer op de radio zou afspelen. De ban werd pas in 2002 opgeheven. In 1984 haalde ‘Gloomy Sunday’ nog even het nieuws toen Ozzy Osbourne voor de rechter werd gedaagd, door ouders wier tienerzoon zichzelf had doodgeschoten na het luisteren van Osbourne’s ‘Suicide Solution’. Liedjes over zelfmoord: niet illegaal, maar toch op zijn minst frowned upon.

Rezső Seress

En Rezső Seress? Die belandde tijdens de Tweede Wereldoorlog in een werkkamp van de nazi’s. Hij overleefde het, werkte in een theater en in een circus, als trapeze-artiest of clown, en begon op een bepaald punt in zijn leven weer liedjes te schrijven. We weten niet precies wanneer, net zoals we niet weten of het echt waar was dat toen zijn nummer een hit werd, hij het probeerde goed te maken met zijn voormalige vriendin, die immers als inspiratie voor het nummer gold. We weten ook niet of zij zich kort daarop vergiftigde terwijl ze een kopie van zijn bladmuziek in haar handen hield, omdat andere versies verhalen over een achtergelaten briefje met daarop de woorden: gloomy en sunday. We weten ook niet waar Laszlo Javor zich op dat moment bevond, of hij de oorlog had overleefd en of hij nog wel dichtte over stukgelopen relaties. Was hij weer samen met zíjn ex, of was zij het die zichzelf had vergiftigd terwijl ze onafgebroken naar ‘Gloomy Sunday’ luisterde? We weten het niet. Ook niet of het succes van ‘Gloomy Sunday’ Seress doodongelukkig maakte, omdat hij wist dat hij nooit eenzelfde soort hit zou kunnen schrijven (zoals vele bronnen beweren). Seress sprong in 1968 uit het raam van een appartementencomplex in Boedapest, overleefde die sprong ternauwernood, maar verslikte zich later, geheel bij bewustzijn in het ziekenhuis, in een lang koord. Er zijn dus, uiteindelijk, twee dingen die zeker zijn: Seress pleegde zelfmoord en Billie Holiday’s ‘Gloomy Sunday’ is vanaf nu, door onder andere gepubliceerd te zijn op dit blog, onsterfelijk.

Dit artikel verscheen zaterdag 1 november 2014 op dagelijks muziekblog Nummer van de Dag.